Mehmet Shpendi një emër që i bën nder Historisë

Nga Prelë Milani
Mehmet Shpëndi ka qënë e vazhdon të mbetët simbol i qëndresës popullore të Dukagjinit, nëpër udhëkryqet e historisë sonë kombëtare.Ky malësor fisnik pa ndonjë pozitë në administrimin e Bajrakut, pa asnjë previlegj apo funksjon ushtarak në hjerarkinë e shtetit osman. Arriti të përjetësohet në memorjen tonë kombëtare si lider popullor vegjëlisë së Dukagjinit, si kapedan i dëgjuar në ballë të betejave të stuhishme per ruajtjen e tërsisë toksore gjatë viteve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,në Kryengritjet e mëdha shqiptare antiturke të viteve 1910,1911,1912 dhe në Luftën e paharruar të Dukagjinit kundër Malazezve në vitin 1915, ku edhe u flijue për idealin më të lartë kombëtar lirinë e Shqipërisë. Mehmet Shpendi ishte jo vetëm një atëdhetar me ndergjegje të ndritur kombëtare por një figurë komplekse me autoritet kombëtar i vlersuar me shumë konsideratë nga studjues e albanolog të shquar miq të nderuar të Shqipërisë E. Siç shprehet Durham:” Një krijesë e e çuditëshme me sy të zinj, i shkathët i veshur me xhamadan të kuq të qendisur me ar.I stolisur me jelek të argjendtë, me armë të ngrira në brez, me qystekun varur gjithë finesë, qelibarin e duhanit dhe sahatin e derdhur i tëri E Durham.Lufta për Shkodrën fq56). Ky ishte Mehmet Shpendi me përmast e një vigani ku ishin ndërthurur e mishëruar në mënyrën më të përkryer e bukura dhe e madhërishmja, guxim dhe mprehtësia, fisnikëria e thjeshtësa krenaria dhe forca e pa përkulur e pasjonit burrëror delikatesa dhe ndjeshmëria e një ashiku të lindur me dhunti të falura nga natyra.”Mehmet Shpendi ka qënë i pari (kryetar) i djelmisë së Shalës për sa qe gjallë nën prijën e tij djelmia e shalës mbrriti të quhej paria më e forte popullore pa të cilën flamurtari as krerët nuk nepnin vëndime”(Dom Ndoc Nikaj Kujtime të Jetës kalume AQSH,Dosja nr12).Ndërsa Baroni austriak Nopça djelminë e Shalës te prime nga Mëhmet Shpëndi e quan opozitën e parë shqiptare në gjirin e shoqërisë malësore të asajë kohe”Mehmet shpëndi krioi shumë armiq, sidomos ndër ata që nxirrnin fitime, por nuk e vuri ujin në zjarr për ta sepse në anën tjetër bani për vete krejt vegjëlinë.(Nopça.FR Das Katholshe Nordalbanien Wien1.907).Djelmia e Shalës kundërshtoi komisjonin e Xhibalit krijuar në vitet 1850-1860 që përbehej nga Krerë të Shkodrës dhe të Malsisë që kërkonin zbatimin e reformave centralizuese ne dëm të autonomisë vetëqeverisëse.Nën drejtimin e Mëhmet Shpëndit në vitet 1883-1915 u morën shumë vendime të drejta si ato për të përqindjen e fajdes.Caktimi i çmimit fiks të shitjes së drithit dhe ndalimi i shitjes së tij jashtë katundit , vëndosja e sunditpër ndalimin e shpenzimeve të tepërta në rast cermonishë mortore pasi shpenzimet e shumta që bëheshin kishin përkeqësuar së tepërmi gjëndjen ekonomike të malsorëve të varfër.
Gjatë Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Mehmet Shpendi luftoi në Pipër, Velikë,Rozhnicë,e Kërnicë.Ndersa që në vitin 1883 së bashku me Dedë Gjon Lulin kundërshtoi i pari komisjonin e Xhibalit tek çezmja e Koplikut ashtu siç ishte pozicjonuar edhe më përpara në Rjoll dhe Lohe qyshë me 1879.Por në jetën e tij të pasur me aktivitete patriotike spikasin dy çaste kulmore.Kryengritja e Qafës së Agrit e vitit 1910 ku u sfidua Turgut Gazi(Fitimtari) Pasha dhe zenja rober e 1500 ushtarë e oficera malazez të cilët jo vetëm u sfiduan por edhe u turpëruan pasi qenë të detyruar të kalonin të çarmatosur nën këndin e krijuar nga kryqëzimii dy pushkëve të përkuluar bajonetë më bajonetë që për Dukagjinsit ishte harkun e truimfit.Beteja e Agrit ishte një shkollë e shkëlqyer e artit të luftimit mbrojtës sepse bllokoi për dy javë rresht 3500-4000 forca turke të paisura me artileri e kavaleri.Pas kthimit të detyruar nga Puka në Shkodër.Turgut Pasha shpalli amnistinë e përgjithsshme për kryengritësit e Dukagjinit, por Mehmet Shpendi nuk pranoi të dorzohet, pasi e dinte se kjo ishte një kurth i pa besë për ta futur në qark së bashku me bashkëpunëtorët e vet më të ngushtë që vazhduan qëndresën maleve të Dukagjinit.Risto Siliqi në veprën e tij “Pasqyra” botuar në Trieste në korrik të vitit 1912 në kapitullin Fatosat e shalës na jep një kronikë të gjerë të sulmeve të Berdi Pasha Efendisë në krye të 400 nizamëve të armatosur me matrina mitroloza dhe 4 topa për të ndjekur e aszgjesuar kryekomitët e Dukagjinit Mehmet Shpendi me 30 fatosat e tij të cilit i dogjën kullë e konak por siç thoshte autori Shpendi ishe një shqarth i vjetër që nuk zihej mat.Në kryengritjen e Malsisë së Madhe të vitit 1911,Mehmet Shpendi drejtoi veprimet luftarake gjatë rrugës Vukël -Brojë.Konsulli austriak i Shkodrës me 11 korrik 1991 shkruante se qindra koçak ka shumë kohë që luftonjë në anën e kryengritësve.Ata kanë më shume se 100 pushkë malazeze e qindra huta me një fishek.Mehmet Shpendi në bashkpunim me Dedë Gjon Lulin,Luigj Gurakuqin, Hilë Mosin e disa patriot të tjerë malsore nënshkruajnë Momerandumin e Gerçës, (23 qershor 1911)ndërsa qyshë më përpara me 30 mars 1911 së Bashku me Isa Boletinin dhe Dedë Gjon Lulin kishin nënshkruar një Memorandum drejtuar fuqive evropjane me të cilin kërkonin autonominë e Shqipërisë.
Me 18 Mars 1911 Mehmet Shpëndi i shkruan një letër Komitetit për Shqipërinë e Lirë në Romë i cili e informonte:”Të nderuar Komitete për Shqipërinë,Potgoricë me 18 03.19911.Duke vijuar përpjekjën për çeshtjën tone kombëtare, morëm vesh se në Romë gjendet Komiteti juaj i nderuar.Ishtyrë nga dëshira e atëdhetaria marr guximin që me këtë letër t’u vë në dijeni të ngjarjeve të ndodhura dhe të disa problemevve të tjera, për të cilat mëndoi se jemi në një mendje. Pasi nizamët turq të ardhur nga Shkodra u futën në Dukagjin me të cilët mbajta disa ditë luftë, por për shkak të borës së madhe u detyrova të braktisë vëndin e të shkoi në Potgoricë.Këto ditë malsorët janë shtjellue dhe kërkojnë armë.Duam të të shkojmë sa më parë e të luftojmë për lirinë e atëdheut tone që të gjithë .Duke qënë prisë i krahinës kam nën komandë 10 mijë djem të aftë.Jemi në shkallë të lartë gadishmerie për të luftuar për shpëtimin e atëdheut.I shtyrë për të gjetur ndihmë i nxitur edhe nga kërkesa e parreshtur e malsorëve me anën e kësajë letre kërkojmë preraz në se jeni në gjëndje të na ndihmoni me armë.”Letra u shkrua gjashtë ditë përpara fillimit të Kryengritjes së vitit 1911 dhe është gjetur në matrialet e Mirash Ivanajt i cili asokohe ndodhej në Romë,eshtë përkthyer dhe plotësue me matrial sqarues nga studjuesi Pal Doçi.Në valën e fuqishme të Kryengritjes së Përgjithshme të vitit 1912,Mehmet Spendi përkrah Bajram Currit në krye të forcave të pararojës shqiptare luftoi për çlirimin e Shkupit duke qëne udhëheqsi i luftëtarve të Dukagjinas në këtë evenimet të rëndësishëm kombëtarë citon historjani i mirnjohur Pal Doçi në monografinë historike kushtuar këtij fatosi të marterizuar, të atëdheut.
Edhe një herë në fillim të korrikut 1915 sfidon Kostandin Nikiçin por pikërisht me 15 korrik 1915 vritet dhe masakrohet barbarisht nga hordhitë Malazeze në Plan të Dukagjini së bashku me 79 malsorë të tjerë njëherazi duke mbetur flake e pa shuar e një meteoriti që flakëroi në qiellin e Malsisë në vitet më të rënda, duke mbetur përjetësisht një emër që i bën nderë historisë.Vdekja e e Mehmet Shpëndit është një eposi përmasave homerike aq sa professor At Danjel Gjeçaj përfaqësuesi i shqiptarëve pranë Selisë së Shejtnjëri nga mëndjet më të ndritura të françeskanëve shqiptarë Mehmet Shpendin e ka quajtur Leonidhën e vertetë të Shqipërisë.”Shko Dedë në emën tëm e të shokëve e thuaju Markut Sadikut(prisepopullor) e Bajraktarëve,të lëshojnë qafat e të dorzojnë armët! Ushtria e knjazit ashtë ajo që po e sheh vetë! Nëersa shqiptonte fjalët:”Të lëshijmë qafat e të dorzojnë armët”, tue rrudhë gishtin e gackeqës mëshehtas,mbasi pat pushue dorën e djajathtë nën gju sa mos me u pa prej të huajve, i dha shej djalit mëndemprehtë t’u thontë luftarëve tonë t’ia nisnin shkjaut pushkën sa ma parë e sa ma papritmas.U gëzuan oficerat e knjazit ma fort se të kishin marrë Stambollën, ke në mende të tyne, përkulën Mehmet Shpendin dhe xuerrën çka kërkojshin, por u rrejtën edhe i herë , si rrehën gjithmonë tradhëtarët.”(Danjel Gjeçaj Mehmet Shpendi i Shalës.fq34)Mehmet Shpendi defakto është një hero nga më të shquarit e shqiptarizmës por i pa celebruar si i tillë nga diktatura e kuqe për hirë të “mëkati” të djali të tij Pjetër Shpendi që udhëhoqi rezistencën antikomuniste në Qafën e Kolshit në Dukagjin në nëntor të vitit 1944.”Shqiptarët e përkrahën revolicjonin e xhonturqeve por nuk përfituan as gjë nga frutet e tij prandaj plasën kryengritjet shqiptare dhe serish dolën në shesh një plejadë e shkëlqyer patriotësh si Isaml Qemali, Isa Boletini, Mehmet Shpëndi, Bajram Curri, Dedë Gjon Luli,Zefi i Vogël Hysen Budakova etj(Akademik Mark Krasniqi Gjurmë e Gjurmime .fq. 185)Dekorimi i vonuar nga Presidenti i Republikës me Medaljen e Artë të Shqiponjës për dëshmorin Mehmet Shpendi le të jetë fillimi i ngitjes ne pjedistalin që i takon kësaj figure të spikatur historike të cilin për arsye idologjike gjer më sot ka qënë e ngritur veç në njërën këmbë në panteonin që meriton.Nderime dhe mirnjohje të përjetëshme për këtë fatos të kombit emir i të cili i bën nderë historisë.

tu lumt vendas Naki