Listë fjalësh homerike/shqipe

Kjo është lista e fjalëve shqipe, greke dhe helene të lashta(homerike) që albanologu Aristidh Kola ka përzgjedhur për punimin e tij të arritur “Arvanitastit dhe prejardhja e grekëve”, bot. shqip 2002, fq.171-3. VINI RE! Kola ka përzgjedhur jo vetëm fjalë shqipe të gjuhës letrare, por edhe dialekte të saj, siç sqaron në fund të faqes. Gjithashtu, për fjalët homerike(pra, helene të lashta) thotë se është referuar tek “Iliada” A 35, 105, 189, 115, 67, 570, dhe fq. 437, 209 dhe 285 + “Odisesa” A 409, E 152, 457, Fq. 184, 129:


Shqipe Homerike Neogreke

sy o-se² máti
dor-ë, dor-a ekedeka-dor-o qheri
lesh lasios malå
mi, miu mis pondåqi
heq(helkj=tërheq)elko travæ
marr(mar) mar-pto perno
edhe, dhe idhe, te qe
arë, ara arura horáfi
qas, kias qio, kio simono
punë(puna) ponos dhuliá
kalë, kali kelis-tosálogo
krye(krie) krithen, ...qefali
re, retë Rea(per. e reve)sinefo
vesh, vishem ves-this,vesnimi³foræe,foráo anda(ënda)andha-noefkharistisi
lepur leporis lagæes
qen, qeni qion sqilos
rronjë(rroj) ronio, ronimizo, akmazo
ruaj, rojtar rio, ritorfiláso
ik, iki iko fevgo
lig¹ lig-ios, lig-æsadhinatos
ethe(kam ethe) ethir, ethæepiretos
rrah rahso, rasodherno, htipæe
mjeshtër mistor tehnitis
ne(neve) noi emis
rri(qëndroj) e-ri-dhomekathome
vend(ved) ved-os, vedh-osedhafos, topos
mend(-oj), mendohem medhomesqeftome, nus
më duket dhokei minomizo
errët(errësirë) ere-vos skotos
th(ë)rres, thrras threo, throosfonazo
elb, elbi alfiton krithari
para(përpara) paros mbrostá
për-apa(për-apsh)apsh, apspiso
për ty par ti ja sena
ai që nëm(+ "nëm" f.)neme-sis, neme-sao katara
vanë(shkuan) van pigan
hedh heo rihno, tinazo, sio
enë(veshje) enimi ruho
dhé, dheu(tokë) jea, dhor, dhaji
nuk ni uk dhen
uhdë, udha udhos dhromos
verë(stina e verës)vear kaloqeri
shkop skipon, skiptroravdhi
torrë tornoo jiro
korr kiro thiro
mëri(mëní[dial. geg.])ministhimos
marr(-ë), i marrëmargos trelæes
nisem nisome kseqinæe
flas flio, fliaræmilao, omilæ
lehem(lind) leho, lohiajenieme
fryma(frima[dial. jug.])frimaofisima
shkel skel-os patao, patæ[I/]
deti theti-s thalas
ndaj(dâj[dial. ver.])dheo, deohorizo
krua, kroi krunos vrisi
dru dris, drimos, driti ksilo
lutem litome parakalæ
nuse nisos, niosnifi
ter(thaj) ter-sostegnæeno
vesë, vesa(versa)versi dhrosos
dera thira porta
kall(djeg) kileo qeo
zien zei vrazi
loz – ljoz(arbër.)lizo pezo
bashkë ec(iki) vask ithiporevume
mjet mitos nima hondræ
tata, ati, i jatitata, ata, jetas pateras

¹) Fjala “lig”, në gjuhën homerikeka dy kuptime: “i keq” dhe “i dobët(i pashëndetshëm)”. Falmerajeri, thotë Kola, do të habitej shumë sikur të vërtetonte se edhe në shqip kjo fjalë ka pikërisht të njëjtat kuptime(Poni ligi = Punë të liga).
²) Folja përkatëse në shqip, thotë Kola, ashtu si edhe në greqishten e lashtë(homerike), është e parregullt; veta e parë në të tashmen është “shoh”, prej nga vjen edhe emri “sy”. E kryera e thjeshtë është “pashë, pa” dhe ka të njëjtëp rrënjë me greken “opa-pa”, që do të thotë “kam parë, kam pá”.
³) “F”-ja është e ashtuquajtura në greqisht “dygama”, shkronjë që u zhduk që nga shekulli VII, por që e ruan shqipja.

SHËNIM. NË VEND TË FALENDERIMEVE TË RASTIT, SE PËR “POPULLIN” PO LODHEM, NXITONI TË SHTINI NË DORË KËTË VEPËR PËR TË CILËN KOLA U HELMUA NGA REGJIMI FANATIK ORTODOKS GREK I SOTËM. LISTA PO BOTOHET EDHE NË TEMËN “Ka dalë “Arvanitasit…”” Kështu, nëse do të rezultojë e vërtetë ajo që thotë Presidenti se do të vdes një ditë nga një mbingarkesë nervore(shih "Preferoj ta them shqip"), të paktën do të jem krenar për trurin tim, se për atë punë vlen, kurse tallashi vlen për të qenë “i lumtur”, “në paqe”, “besimtar”…

Postime të tjera do të vijojnë, se kjo është maja e ajsbergut nga A. Kola. [*]

Filologu Aristidh Kola pohon se: “Megjithatë, ekzistojnë disa fjalë që ruhen edhe në greqishten e re dhe, po ashtu, në shqip.

Greke ………………………………… Shqipe

bora, qhioni …………………………... bora
vorias …………………………………. veriu
notos …………………………………. noti
krini, krunos, vrisi …………………… krua, kroi
kleo ………………………………….. qaj(klian – dial. arbër.)
pio, pino ……………………………… pi
zei, vra-zi …………………………….. zien, vlon(nga fjala “zie-n” mund të vijë emri i dytë i Diellit(Zeusit), si Zin, Zinæs, përderisa Zeusi ishte fillimisht hyjnëzim i “Zeondos Iliu”; shiko edhe “zjarr”)
ipevo …………………………………. hip, hipi[D’Anzheli thotë se fjala “(h)ipizëm” vjen nga folja shqipe “hipi”, shën. im, V.E.]
strono(nga storeo, stronimi)………….. shtroj, shtron
luo ……………………………………. laj(shiko “lumë, lumi”)
en ora, vor-is …………………………. në orë(në kohë, herët)
ster-evi, sterume ……………………… shteron, shterem
statir, kandari ………………………… stater, kandar
stira …………………………………… shterpë
dhrapani ……………………………… drapër(drapën)
lehona, lohia …………………………. lehem(lindem)
iroas ………………………………….. burrë
voi, thorivos …………………………. voi(buçet)
fara, fatria ……………………………. fare
thira, porta …………………………… dera
mikitas, muh-k-la …………………… myk
buqia (në Qipro) …………………….. bukë
dhris, dris ……………………………. dru
thimon-onos, thimonia ………………. mullar(thimonje – dial. arbër.)
kokos ………………………………… kokë
dhra-skel-izo ………………………… shkel
a-mil-on ……………………………… miell
vus …………………………………… viç
dam-alis ……………………………… dem
avgo, foon …………………………… ve, vezë
prinis, primnidhon …………………… përdhe, përdhese
eh-mi, eh-miro ………………………. mpr-eh, gr-ih
nin …………………………………… nani

Në rastin e këtyre fjalëve, përsëri nuk mund të hamendësojmë huazimin e shqipes nga greqishtja, sepse këtu fjalët e huazuara duhet të ishin të njëjtat; psh., shqipja ruan foljen “mpreh”, ndërsa në greqisht kjo nuk ekziston, por kemi emra dhe mbiemra si “eh-mi”, “eh-miro”. Por “ehmi” dhe “ehmiro” nuk ekzistojnë në shqip! Folja “shkel” nuk ekziston në greqisht, përveç emrit “skelos” dhe foljes tjetër “dhraskelizo”, të cilat nuk i kemi në shqip.
Prandaj themi se këto fjalë dhe rrënjë janë ruajtur si në shqip, ashtu edhe në greqisht, që nga gjuha e lashtë, dhe nuk janë huazime të ndonjë populli nga tjetri, por identitet i të dy popujve.” (“Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve”, A. KOLA, botmi shqip 2002, fq. 179-181)

Gjuha me të cilën janë shkruajtur veprat origjinale Iliada dhe Odisea të Homerit ka qenë ShqipJA. Disa të dhëna për këtë janë tek libri me autor Aristidh P. Kola, Arvanitasit dhe prejardhja e grekërve, Sh. B. 55, Tiranë, 2002; faqe 171-173.



Nr.
Shqip

Homerike
Bizantine

(Greqishtja e sotme)

1
Ai që nëm, nëm (folje)
Neme-sis, neme-sao
Katara

2
Anda, ënda
Andha-no
Efkharistisi

3
Arë, ara
Arura
Horáfi

4
Bashkë ec
Vask ithi
Porevume

5
Dera
Thira
Porta

6
Deti
Theti-s
Thalasa

7
Dhe, dheu (tokë)
Jea, dhor, dha
Ji

8
Dor-ë, dor-a
Ekedeka-dor-o
Qheri

9
Dru
Dris, drimos, driti
Ksilo

10
Edhe, dhe
Idhe, te
Qe

11
Elbë, elbi
Alfiton
Krithari

12
Enë (veshje)
Enimi
Ruho

13
Errët, errësirë
Ere-vos
Skotos

14
Ethe (kam ethe)
Ethir, ethae
Piretos

15
Flas
Flio, fliarae
Milao, omilae

16
Fryma, frima (dialekt jugor)
Frimao
Fisima

17
Hedh
Heo
Rhino, tinazo, sio

18
Heq (helkj = tërheq)
Elko
Travae

19
Iki, ike
Iko
Fevgo

20
Kale, kali
Kelis-tos
álogo

21
Kall (djeg)
Kileo
Qeo

22
Korr
Kiro
Thiro

23
Krua, kroi
Krunos
Vrisi

24
Krye, krie
Krithen, ...
Qefali

25
Lehem (lind)
Leho, lohia
Jenieme

26
Lepur
Leporis
Lagaes

27
Lesh
Lasios
Malå

28
Lig (i lig)
Lig-ios, lig-aes
Adhinatos

29
Loz, ljoz (arbërisht)
Lizo
Pezo

30
Lutem
Litome
Parakalae

31
Marr, mar
Mar-pto
Perno

32
Marrë (i marrë)
Margos
Trelaes

33
Më duket
Dhokei mi
Nomizo

34
Mend, mendoj
Mendohem
Medhome Sqeftome, nus

35
Mëri, mëni (dialekt verior)
Minis
Thimos

36
Mi, miu
Mis
Pondå**

37
Mjeshtër
Mistor
Tehnitis

38
Mjet
Mitos
Nima hondrae

39
Ndaj, daj (dialekt verior)
Dheo, deo
Horizon

40
Ne (neve)
Noi
Emis

41
Nisem
Nisome
Ksqinae

42
Nuk
Ni uk
Dhen

43
Nuse
Nisos, nios
Nifi

44
Para (përpara)
Paros
Mbrostá

45
Për ty
Par ti
Ja sena

46
Për-hapa, për-hapsh
Apsh, aps
Piso

47
Punë, puna
Ponos
Dhuliá

48
Qas, kias
Qio, kio
Simono

49
Qen, qeni
Qion
Sqilos

50
Re, retë
Rea (perëndia e reve)
Sinefo

51
Rrah
Rahso, raso
Dherno, htipae

52
Rri (qëndroj)
e-ri-dhome
Kathome

53
Rronjë (rroj, jetoj)
Rronio, rronimi
Zo, akmazo

54
Ruaj, rojtar
Rrio, rritor
Filáso

55
Shkel
Skel-os
Patio, patae

56
Shkop
Skipon, skiptro
Ravdhi

57
Sy
O-se
Máti

58
Tata, ati, i jati
Tata, ata, jetas
Pateras

59
Ter (thaj)
Ter-so
Stegnaeno

60
Thërres, thrres, thrras
Threo, throos
Fonazo

61
Torrë
Tornoo
Jiro

62
Udhë, udha
Udhos
Dhromos

63
Vanë (shkuan)
Van
Pigan

64
Vend, ved
Ved-os, vedh-os
Edhafos, topos

65
Verë (stina e Verës)
Vear
Kaloqeri

66
Vesa, versa
Versi
Dhrosos

67
Vesh, vishem
Ves-this, vesnimi
Forae, foráo

68
Zien
Zei
Vrazi