Muzikë për krahët e vdekjes

Elsa Demo

Megjithëse një dramë historike me kohë dhe vend të përcaktuar, “Henri VI” i Uilliam Shekspirit mbahet nga gjendja e pasigurisë dhe frikës. Sado që me temën e oborrit mbretëror të Anglisë, realizimi shqiptar që sheh sonte premierën absolute, ora 20.00 në Teatrin Kombëtar në Tiranë, mbahet në muzikën me motive gege e toske.

Armand Broshka, mësues i violinës në Liceun “Onufri” të Elbasanit, ka shkruar partiturën origjinale të këtij projekti me të cilin Shqipëria përfaqësohet në Festivalin e Shekspirit në Londër.

Muzika e Broshkës, siç shpjegon ai, motivon gjendjet njerëzore të frikës e pasigurisë dhe përligj intrigat për pushtet me pasojë vdekje të njëpasnjëshme. Jo më kot shprehje më përfaqësuese e pjesës së dytë të “Henrit VI”, citohet “Gjëja e parë që duhet të bëjmë, të vrasim avokatët”, me të cilën një rebel i drejtohet Xhek Keidit, një kryerebeli i thirrur për veprim kundër oborrit. Nëse thirrja për kaos karakterizohet nga ritmet e lodrës dhe jehonat e kornos, monologun reflektues të Keidit, e nënvizojnë një temë toske me violonçel.



Sa pjesë të dramës mbulon muzika?

Muzika ndoshta mbulon 1 orë, domethënë ka shumë muzikë. Në bashkëpunim me regjisorin Adonis Filipi kemi menduar që disa pjesë të jenë rituale, duke marrë parasysh edhe koreografinë. Puna me regjisorin ishte jashtëzakonisht voluminoze, e bukur, zbavitëse. Ai është shumë kërkues, i informuar me të rejat e kohës nga bota e teatrit. Ai ishte i interesuar për një muzikë të thellë, komunikuese, për ritmet shqiptare, për anën karakteriale të të gjithë veprës.



Në ç’motive bazohen ritualet?

Meqë “Henri VI” flet shqip në Londër, menduam që muzika të kishte materiale shqiptare. Dy nga temat titullohen “Rituali I” dhe “Rituali II” dhe ato përsëriten në disa skena të mëtejshme. Janë përdorur instrumente karakteristike shqiptare si lahuta, në shumë raste edhe lodra. Jam realizuar dy tema të personazhit Xhek Keidi, rebelit, njëra epike, e rëndë që karakterizohet nga daullja, nga motivet veriore. Përfytyroni një ushtri me fshatarë, të armatosur keq që janë verbëruar pas fjalëve rebelit dhe më shumë krijojnë rrëmujë sesa janë të organizuar. Prandaj shoqërohet nga disa pickata të violinave që tregojnë pak gjendje qesharake: ku shkon kjo ushtri?



Si e ndjek muzika zhvillimin e karaktereve?

Në këtë drejtim, të gjitha skenat e “Henrit VI” janë frymëzuese. Duket se Shqipëria është larg mjedisit dhe atmosferës së dramës historike të Shekspirit, po për mua këto ishin tema të prekura më parë, sesi fillojnë e si përfundojnë mbretëritë, intrigat, luftërat e familjeve fisnike. Kur sheh në një skenar atë mbi të cilën duhet të bazohesh, të krijohet një ide për muzikën. Konkretisht, tema e Xhek Keidit erdhi pasi pashë veprimet skenike të rebelit. Ai thërret, ai ka një ushtri që i vjen mbrapa. Thirrjet karakterizohen nga jehona. Mendova që i rrinte mirë jehona e daulleve dhe tingulli i kornove, – kornot janë instrumente që kanë jehonë epike qoftë të brendshme, qoftë të jashtme. Pra daullja shqiptare dhe korno franceze (corno en F), i jep skenës një karakteristikë shumë të bukur. Kështu ndihet epizmi në thirrjet e rebelit, ndihen daullet që jehojnë, por tema e kornove është tipike veriore.



Dhe si e përshkruan “rënien”?

Duke e ilustruar sërish me temën e dytë të Xhek Keidit, vjen momenti kur atij nuk i përgjigjet më askush. Ai bën një monolog të thellë, një analizë të situatës. Unë këtu kam bërë të kundërtën e temës së parë, që do të thotë muzika është karakteristike jugore. Zbresim kështu në një gjuhë më të qetë dhe është përdorur motivi i “25 gërshetave”. Këtë temë nuk mund ta përshkruante më bukur se sa tingujt e violonçelit, një instrument i thellë, i ndjeshëm, i ëmbël, i ngrohtë. Duke pasur parasysh që aktori (Bujar Asqeriu në rolin e rebelit) ishte i vetëm dhe mbante një monolog me fjalë të forta, mjaft goditëse, duhej pak dozë dramaciteti me temën e “25 gërshetave”. Mendoni një violonçel solo i shoqëruar me katër violonçelë të tjerë. Këtë e bëra duke marrë spunton nga tradhtitë që bëhen në vepër që janë pothuajse dyshe: dy lordë kundër mbretit, dy dukë kundër dy lordëve…



… dy dhe magjistricat. Si krijohet atmosfera e mistikës mesjetare?

Pikërisht për këtë përdoren zilet e dajreve shqiptare për të treguar suspansë ndoshta dhe një gjendje të lehtë, ritmi dhe elementi modern elektroakustik. Këtu ndërthuret kori gregorian, që do të thotë kori i mesjetës, kori që këndonte a capella i meshkujve. Ky është momenti i magjistricave, një moment shumë domethënës që shkakton frikë. Është kërkuar dhe nga regjisori që të mbahet në këtë dimension. E gjitha është gjendje, nuk ka shpërthime.

Në një moment tjetër është përdorur lahuta shqiptare ndërthurur me një instrument perëndimor, si kontrabasi që shkakton tensionin që rri pezull.



Karakteri i Mbretit Henri VI provokon gjithë dramën: një mbret i ri shkakton pasiguri dhe ankth dhe u jep dorë kundërshtarëve për prapaskena, shtrigani. Çfarë ke menduar për të?

Jo më kot thashë që në momente të caktuara muzika është më shumë gjendje sesa muzikë shpërthyese. Kjo e fundit është vetëm tek rebelimi kundër mbretit. Ndërsa temat kur mbreti është në skenë, tregojnë më shumë pasigurinë e mbretit, intrigën që bëhet rreth tij. Ai ka vështirësi të marrë vendime. Edhe muzika e tillë është.



Në çfarë përfundime të ka çuar puna me aktorin?

Muzika është një ndër elementet kryesore të teatrit apo filmit. Edhe vetë aktori nuk e ka parasysh dramacitetin e veprës deri në momentin kur i vjen një muzikë nga pas, tepër dramatike nga e cila ndoshta frymëzohet dhe e ndihmon aktorin. Dhe kompozitori duhet të kapë këtë element që t’i tregojë aktorit në ç’gjendje është.

Muzika e “Henrit VI” është shkruar duke ndjekur ndërtimin e veprës në skenë. Duke ndjekur recitimin e aktorëve tanë të njohur, më duhej që monologun e tyre të përbashkët ta intonoja në një kor me muzikën e lahutës që ishte në sfond. Ishte befasuese për mua kur aktorët e kuptuan menjëherë atë çka unë u kërkova dhe e kapën aty për aty linjën e lahutës. Befasimi më i madh ishte që ata arritën të ndaheshin në tri zëra dhe kjo m’u duk sikur të ishte më shumë një kor në Teatrin e Operës, sesa një kor në Teatër Kombëtar aktorësh.



Në sa kohë është bërë kompozimi?

Në kohë jashtëzakonisht rekord. Projektin e kam marrë 2 ditë para ditëlindjes, më 13 prill. Nga momenti që fola me regjisorin dhe deri në momentin që u mbyll gjithçka, kaluan vetëm dy javë. Ishte hera e para që merrja përsipër një punë të tillë gjigante dhe nuk dija akoma se si do komunikonte muzika ime me skenën, me aktorin. Duke parë skenën shkruaja dhe rishkruaja muzikën, përpiqesha të kapja lëvizjet e aktorit. Muzika është parë duke u vënë vepra në skenë, e duke ndjekur veprimin skenik. I dhashë gjithë forcat e mia kësaj pune.

Muzika është regjistruar në studio. Dua të falënderoj violonçelistin Estref Doko, ai ka luajtur solo me violonçel temën kryesore, temën e “25 gërshetave”.



Përveçse ka qenë një marrëdhënie intensive me artin e Shekspirit, çfarë e ndikon procesin e shkrimit tënd të muzikës?

Në këto raste zakonisht thuhet: familja, talenti, frymëzimi që mund të vijë nga një bukuri e natyrës, nga një marrëdhënie njerëzore. Unë e quaj një gjë të brendshme që e ndjen që nuk jeton dot pa të. Ndoshta dhe familja, qetësia e tyre. Ndoshta dëshira ime për të eksploruar. Jam diplomuar për violinë por dëshira për të eksploruar qoftë kompozicionin dhe për të prekur edhe këto gjini të tjera, nuk më ka munguar.



Bio

Armand Broshka (1986, Elbasan), mori mësimet e para të violinës në moshën 6-vjeçare, në Liceun Artistik të Elbasanit “Onufri” ku studioi deri në vitin 2005. Në Akademinë e Arteve diplomohet nën udhëheqjen e profesor Ramazan Pekut. Luan në orkestra dhe jep koncerte si solist, ndërkohë merr një përvojë nga leksionet e dirigjentit të BBC Scottish Symphony Orchestra, Robin O’Neill. Kompozon muzikën e dy filmave të shkurtër, punë studentësh. Kompozimi i Armandit “Albanian Music” pjesë për klarinetë dhe orkestër harqesh, u interpretua premierë vitin e kaluar nga orkestra e qytetit bosnjak të Mostarit, duke përfaqësuar motivet e flokut shqiptar midis melodive nga disa vende, motive të cilat Armandi i përpunon dhe i përdor dhe në pjesë të tjera. Kjo e karakterizon si autor.

Jeton në Elbasan. Jep mësim violinë dhe muzikë dhome në shkollën e muzikës, aty ku ka mësuar vetë për 12 vjet. Së shpejti, më 15 maj me Orkestrën e Universitetit të Arteve, luan një nga stinët e vitit, “Verën” e Vivaldit si solist.