Gjuha shqipe, ja pse po shkatërrohet

Ka nisur dje konferenca shkencore ndërkombëtare "Shqipja standarde dhe shoqëria shqiptare sot"

Edhe një herë më shumë, gjuhëtarët janë mbledhur të gjithë tok, në një sallë të madhe në Pallatin e Kogreseve për të zbrasur shqetësimet e shtuara në vite, mbi gjuhën shqipe. Ajo po shkatërrohet me ndryshimet që po pëson çdo herë e më shumë shoqëria shqiptare. Ajo po rrëshqet nga shtrati i saj bazë…të cilin ia ndërtuan 30 vite më parë, në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe (më 1972).
Është kjo një rrëshqitje që të gjithë po e ndiejnë t'u kalojë para syve, nëpër duar e nëpër këmbë. Pa mundur askush ta ndalojë…këtë rrëshqitje të gjuhës shqipe, nga shtrati standard i saj.
Ndaj Akademia e Shkencave të Shqipërisë, Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës dhe Universiteti i Tiranës, organizuan, 30 vjet pas mbajtjes së Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, një konferencë ndërkombëtare "Shqipja standarde dhe shoqëria shqiptare sot"…për të vënë, kështu, një gur (pengese) më shumë, në udhën nga ku po rrëshqet gjuha shqipe.
Dje në ditën e parë të kësaj konference, ishin të pranishëm emra të njohur në fushën e gjuhësisë…Shaban Demiraj, Idriz Ajeti, Xhevat Lloshi, Jani Thomai, Fadil Raka, Rahmi Memushaj, Gjovalin Shkurtaj, Seit Mansaku, Shezai Rrokaj, Kolec Topalli…etj. Mes tyre ishte dhe ministrja e Kulturës Rinisë dhe Sporteve, Arta Dade dhe ish- presidenti i Shqipërisë, Rexhep Meidani. E mes studiuesve të gjuhës ishin dhe plot shkrimtarë, botues e pedagogë të fakultetit të gjuhë-letërsisë. Kishte dhe plot studiues të huaj si Matteo Mandala (Itali), Viktor Friedman (Amerikë), Irina I. Voronina (Rusi)…
* * *
Ndeshja e shqipes me gjuhët e huaja është rreziku më i madh. Me këtë deklaratë nisi kjo konferencë ndërkombëtare. Mediat, ato të shkruarat dhe ato elektroniket, po përcjellin deformimet që i bëhen gjuhës shqipe përmes përdorimit të fjalëve të huaja (në vend të fjalëve që vetë shqipja i ka). Veç mediave, si të rrezikshëm janë shpallur (sërish) edhe politikanët. Edhe ata përcjellin deformime të gjuhës shqipe me fjalët e huaja që përdorin në fjalimet dhe opinionet e tyre. Të rinjtë, gjithashtu, janë shpallur të rrezikshëm, ndërsa synojnë të duken modern në përdorimin e gjuhëve të huaja që ata dijnë…duke i ngatërruar këto gjuhë mes njëra-tjetrës. Kështu në shqipen e tyre futet dhe anglishtja (në shumë forma të saj), edhe italishtja, edhe frengjishtja...Kështu ka ndodhur prej kohësh. Por ndërsa në fillime, ndërhyrja e gjuhëve të huaja ndihej vetëm në leksikologjinë e shqipes, tani ajo ka shkuar edhe më thellë, deri aty nuk mban më. Gjuhët e huaja kanë depërtuar dhe në strukturën e ndërtimit të fjalive në gjuhën shqipe. Për këtë, gjuhëtarët kanë vënë alarmin. Në këto shqetësime ishte përmbledhur edhe fjalimi i Emil Lafes "Shqipja standarde në vështrimin funksional dhe strukturor".
Pas tij Idriz Ajeti (nga Prishtina) rrëfeu shqipen standarde në shoqërinë e sotme kosovare. Ka renditur përpjekjet e popullit kosovar, për kultivimin e gjuhës duke treguar kështu edhe një herë historinë, nisur që nga 1912. Pas kësaj hisotrie, Agim Vinca, ka mbajtur kumtesën e studiuesit Rexhep Qose në pamundësi të pranisë së tij në këtë konferencë. "Kongresi i drejtshkrimit- 30 vjet pas" ishte tema mbi të cilën Qosja pregatitit fjalën e tij për këtë konferencë ku ka theksuar se "Megjithëse kontestimi i gjuhës standarte mund të zgjerohet në gjuhët që vijnë, mendja historike thotë se gjuha standarte e krijuar në konventën e Kongresit të drejtshrkimit në vitin 1972, është gjuha e sotme dhe ardhëshme e qytetërimit kulturor të shqiptarëve". Veç kësaj Qosja ka theksuar se kërcënimi që po i bëhet gjuhës shqipe nga fjalët e huaja, nuk do të duhej të nënçmohet. Qosja ka vënë në dijeni se sa më shumë ikin kohët aq më shumë po bie vetëdija për rolin e faktorëve jashtëgjuhësorë, prej të cilëve varet ardhmëria e gjuhës standarte. Studiuesi nga Prishtina ka kritikuar në një farë mënyre mungesën e bashlpunmit mes studiesve të gjuhës (këndej dhe andej kufijve)- "E kur ata që e flasin dhe e shkruajnë të njëjtën gjuhë standarte nuk i përzihen njëri-tjetrit në punët gjuhësore dhe në punë të tjera mund të supozohet se ç'ka e pret gjuhën standarte dhe se ç'ka i pret ato punët e tjera."-ka lexuar Agim Vinca, mesazhin që Qosja ka dërguar në këtë konferencë. Kur kjo kumtesë e Qoses është shpalosur e tëra në atë sallë, rradhën e fjalimit e ka marrë Shaban Demiraj, i cili ka folur mbi "Rreth disa çështjeve thelbësore të shqipes standarde".
* * *
E ndërsa të gjithë kanë sulmuar depërtimin e pafre të gjuhëve të huaja, Xhevat Lloshi ka deklaruar se nuk është dakord në mohimin e plotë të huazimeve, i bindur se një pjesë e fjalëvë të huaja që kanë hyrë në përdorim e kanë pasuruar gjuhën shqipe-"Detyra që na mbetet ne si gjuhëtarë, për të mos e lënë gjuhën të shkatërrohet, është që të ndërgjegjësojmë përdorimin e kësaj shqipeje standarde duke e ngritur atë në shkallën që i përket. Këtë shqipe standarde ta bëjmë të përdorshme për shoqërinë në zhvillim". Veç të tjerash, Lloshi ka hedhur idenë e vendosjes së mësimit të gjuhës shqipe edhe në shkollat e mesme. Kjo do të ndihmonte shumë në ndërgjegjësimin e të rinjve në përdorimin e gjuhës standarde të shqipes. Pas Xhevat Lloshit, Seit Mansaku ka folur mbi zhvillimet e strukturës sintaksore të shqipes dhe normat e saj. Diskutimet janë mbyllur rreth orës 13, për të vijuar sërish sot në orën 8 e 30 minuta, në të njëjtën sallë të Pallatit të Kongreseve dhe me të njëjtët personalitete të mbledhur për të analizuar gjendjen e gjuhës shqipe në shoqërinë e sotme shqiptare…30 vjet pas Kongresit të Drejtshkrimit të gjuhës shqipe.

Shpjegon prof. Shkurtaj
Situata fatlume e kësaj konference
Para 10 vjetëve, me rasin e 20- vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit të gjuhës shqipe, u organizua një tjetër konferencë e tillë, të cilën e quajtën "Gjuha letrare shqipe dhe epoka jonë". Edhe atëherë u bë një bilanc i gjuhës së njësuar shqipe. E njëjta gjë bëhet edhe tani, në këtë konferencë të dytë. "Veçse këtë herë kjo konferencë po zhvillohet në një situatë fatlume për gjuhën shqipe-shpjegon prof. Gjovalin Shkurtaj. Pas luftës së Kosovës shqiptarët mund të lëvizin këndej dhe andej trevave shqiptare për të parë shqipen standarde e cila i ndihmon të ndihen më të bashkuar me njëri-tjetrin". Profesor Gjovalini sqaron se qëllimi i kësaj konference është i qartë dhe i përhershëm…që të shihen e të diskutohen bashkarisht rreziqet që i kanosen gjuhës shqipe-"Është një paradoks i madh që na çorodit të gjithëvë. Nga njëra anë, të gjithë synojmë të hyjmë në Evropë e nga ana tjetër, themi se gjuhët e huaja përbëjnë rrezikun më të madh. Përballë këtij paradoksi ne gjuhëtarëve na mbetet detyrë kryesore që të marrim në duar gjuhën stantarde e të mos e lëmë të tjetërsohet sipas qejfit të secilit prej përdoruesve të saj." Shkurtaj i hedh sytë tek gegërishtja e shkruar në variantin geg dhe folklori i pasur i kësaj gegërishteje-"Këtu duhet të gërmojmë, aty ku dhe leksiku është shumë i pasur".

Pergatiti Zefina Hasani