POETI NË FOSHJËRI

Sa të habitshëm na qënkan këta poetët! Ata që më pasë do të bëhen njerëz
të ditur e të shoqëruar, prej fëminie japin shenjat se në rritje do të
jenë ndryshe nga të tjerët. Po e keqja është se, këto llojë shenjash nuk
di ti lexojë askush. As prindërit e tyre, bile as gjyshet të cilat
përgjërohen pas vocërrakëve. E njëjta gjë po ndodhte edhe me gjyshen për
të cilën po tregoj. Duke u marrë me nipçen grindavec që ankohej kushedi
përse, (ajo nuk e dinte se po përkundëte një poet ashtu si nuk dinte,
se poetët vazhdimisht ankohen e grinden, më shumë se për vete, këtë e
bëjnë në interes të të tjerëve) i ankohej me zë sa atij dhe vetes, se
s’po kishte kohë të milte lopën dhe ato pak dele. E bija, nëna e atij
qaramani, kishte dalë me drapër në dorë të bënte bar për bagëtinë. Doli
në oborr me shpresë se mos ia zinte syri gjëkund të bijën, por më kot. I
pikoi në zemër mungesa e saj. Nipi, sikur i pat shtuar të qarat. Ai nuk
desh t’ia dinte se shtëpia ka punë. Qante sa ta këpuste shpirtin. E
liroi nga tërkuza me shpresën që ai të qetësohej, por më kot. E lau dhe e
ndërroi por ai vazhdimisht qante.
“Mos i pihet?” – mendoi gjyshja.
Ndoshta, vërtet kishte uri. Po si t’ia bënte? E ëma nuk dukej gjëkund. U
përkul mbi djep, zbërtheu bluzën e errët, nxori gjirin dhe ia futi atë
në gojë mistrecit, që gjithnjë qante. Në fillim ai e thithi me ngutë,
por shpejt e nxori atë prej gojës së vockël me një gjest që tregonte
pështirosje. Ç’mund të bënte tjetër gjyshja e dëshpëruar? Mendoi t’i
këndonte një ninullë. A nuk i pat qetësuar kështu edhe fëmijët e vet në
foshnjërinë e tyre? Ndaj ia nisi këngës me një zë të shtruar e të ëmbël,
plot dashuri e mirësi:

Ç’ke që qan, bir-o, bir-o,
Ç’e mërzite gjyshen-o.
Gjyshen-o, kërcuren-o,
Pse s’ia qaske sisën-o?

Po nipçja vazhdoi të skinjej si më parë. Dhe gjyshja s’ia ndante këngën:

Ke të drejtë që qan, o bir,
Sisa ime s’është e mirë,
Nuk ka qumësht për të pirë,
E ka thithkën të pështirë…

Foshnja, ai që më pas do thurte këngë ku e ku më të bukura nga ajo që po
ia këndonte gjyshja, pushoi të qarën. Mos vallë iu dhimb ajo plakë e
dashur dhe e mirë? Ku ta dish!? Ndoshta poetët, që në foshnjëri e marrin
vetvetiu muzikalitetin e vargut pikërisht te ninullat dhe këngët që u
mëkohen në djep, ashtu si marrin me qumështin, shëndetin dhe rritjen e
tyre.
Ai qeshej me doçkat topolake të ndera drejt fytyrës së saj, si t’i lutej
ashtu të mos e ndërpriste këngën.
Dhe gjyshja vazhdoi:

Qeshu bir, me qeshjen dritë,
Qeshu e gëzofsh të ritë,
O petrit përmbi petritë,
Të mbulofshin bukuritë!...

MULLIGJIU
Jetonte diku e diku një mullixhi i mirë. A e dini ju, o fëmijë se
ç’është mullixhiu? Mund ta dini, mund të mos e dini. Kur them, që mund
të mos e dini, kam parasysh faktin se tashmë nuk përdoren më mullinjtë
për blurjen e drithrave. Koha e tyre ka perënduar, kanë dalë jashtë
përdorimit të përditshëm, sepse tani bluarja e drithrave bëhet në
fabrika moderne. Ju nuk e njihni mullirin me zhurmën e tij
karakteristike të trokashkave dhe rrjedhën e ujit që vrullshëm zbret nga
jazi dhe vë në lëvizje gurin e rëndë në nofullat e të cilit bluhej
misri apo gruri. Kanë dalë jashtë përdorimit fjalët mulli e mullixhi,
trokashka e jaz. Ashtu si fjalët kandil e bishtuk, parmendë e perusi,
finjë dhe lejlek. Me fjalën e fundit, mos kini parasysh lejlekun e madh
dhe elegant që fluturon e që bën folenë mbi oxhak të shtëpive në fshat,
por një llojë drapëri që shërben për korrjen dhe mbledhjen në duaj të
grurit, elbit, thekrës.
Ehu ha! Sa më tepër të vazhdoj me shpjegime, aq mëshumë fjalë të tjera
po na dalin për të cilat, do më kërkoni shpjegime të tjera. Ndaj le të
kthehemi tek mulliri i vjetër ndanë fshatit ku, fshatarët vinin përditë e
përditë me thasët e drithit ngarkuar në shpinë, mbi kuaj apo mushka, e
ktheheshin prej andej me një miell të bardhë e të imët si pudër.
Mullixhiu na qëlloi një burrë i urtë e i shtruar. Gojëmbël me të gjithë.
Them me të gjithë se, mulliri mbledh lloj lloj njerëzish. Kur mbetej
vetëm, ai ia merrte këngës. Ata që e dëgjonin, thonin se buka e petët e
byrekut bëheshin aq të shijshme ngaqë, gjatë blojës, me miellin përzihej
edhe kënga e atij njeriu të mirë.
Një ditë prej ditësh, ndërsa mulixhiu mendohej i ulur para mullirit dhe
mbante vesh mërmërimën e ujrave të jazit, dëgjoi një hingëllimë kali.
Mendoi se dikush po vinte të bluante. Priste të shfaqej nëpër udhën e
mbuluar nga shelgjet, kalin e ngarkuar me thasët plot drithë, por bëri
habi kur pa mbi kalë një njeri aq të rëndësishm, kryezotin e krahinës.
Fytyra e tjetrit, e pashme dhe e sigurtë, siguria e të pasurve, nxinte
prej mërzie që tutje.
- Tungjatjeta, mullixhi! – e përshëndeti tjetri ndërsa zbriti nga kali.
- Tungjatjeta e mirë se ke ardhur!
- A lodhesh ndopak?
- Edhe lodhem, po pa punë nuk rrihet. Puna është jeta e njeriut.
- S’kam ardhur, për të bluar mullixhi.
- E shoh, - u përgjigj mullixhiu.
- Erdha deri këtu, të qaj një hall me ty.
- Ashtu?! – u habit mullixhiu, - edhe zotrote paske halle? S’ më vjen ta
besoj ngaqë, çdo të mirë që ka stisur Zoti mbi tokë e ka zotëria jote.
Po pse erdhe pikërisht tek unë?
- Kam marrë vesh, se gjithnjë buzëqesh dhe këndon.
- Ashtu vërtet.
- Kurse mua as më qeshet e as më këndohet.
Mullixhiu u mendua paksa dhe e pyeti:
- Si ia kalon me fqinjët?
- Jo dhe aq mirë.
- Përse kështu?
- Ngaqë nuk më lë rehat zilia, mullixhi. Vërtet që i kam gjithë të
mirat, po ata kanë më tepër nga unë. Ndaj, synoj t’i pushtoj e t’i
zgjeroj kufinjtë e pronave të mia.
- Keq, - mërmëriti mullixhiu dhe vazhdoi ta pyeste: - Po gjumin si e
bën?
- Fle pak, fare pak. Edhe ato orë që më merr gjumi, torturohem nga
ëndërrat e liga. Shoh luftë, zjarr, vrasje e prerje, luftë me fqinjët e
mi. Shpesh ata më kapin rob, më lidhin për qafe me zinxhirë si të jem
qen e më ushqejnë me të përgëra. Më thuaj mullixhi, si të shpëtoj nga
kjo e keqe?
- Nuk e ke të lehtë, - iu përgjigj mullixhiu.
- Ç’duhet të bëj? – pyeti tjetri me ngulëm.
- Të luftosh me veten. – vazhdoi mullixhiu.
- E si luftoka njeriu me veten? Ai gjithnjë, për interesat e tij, lufton
me të tjerët.
- Është lufta më e vështirë, - u përgjigj mullixhiu, - më e vështira nga
ajo me të tjerët.
- Ç’thua kështu!? Erdha deri këtu se më patën thënë, që je burrë i
mençëm. Po me këto që thua, s’po më dukesh i tillë.
Mullixhiu buzëqeshte si t’i vinte keq për tjetrin dhe e pyeti:
- A ke shumë kallzimtarë?
- Plot. Në të gjithë trojet e pronave të mia.
- Sigurisht, ata të treguan edhe për mua.
- Po.
- Edhe rrugën për te unë, ata ta treguan?
- Ashtu vërtet.
Mullixhiu sërish ra në mendime. Mysafiri i lartë nuk ndihej mirë. Nga
biseda e bërë, ai nuk po shihte atë mençurinë, për të cilën i kishin
folur.
Ndaj, duke menduar se tjetri ia fshihte atë me qëllim përfitimi, u ngut
ta joshte:
- Ndihmomë mullixhi. Pa çdo fjalën tënde do ta peshoj me flori.
- Qofsh i nderuar, imzot! Po fjala e mire, as shitet e as blihet. Ajo do
vesh, që ta dëgjojnë. Të futet nga njëri e të mos dalë nga tjetri. Në
më dëgjofsh, do të shpëtosh nga e keqja, që të ka pushtuar e s’të lë të
qetë as në gjumë.
- Do bëj si të thuash ti mullixhi, boll të jem i qetë e i qeshur.
- A të kanë sulmuar ndonjëherë fqinjët?
- Jo.
- Atëhere, edhe ti mos mendo t’i sulmosh.
- Ashtu do bëj.
- Ta kanë lakmuar ndonjëherë mall e gjë?
- Asnjherë.
- Dhe ti mos ua lakmo. Lakmia pjell vetëm të këqija, imzot.
- A ke shumë kallauzë?
- Plot.
- Nuk të duhen. Përzëri!
- Përse t’i përzë?
- Se nuk të duhen. Se janë të rrezikshëm e të pabesë edhe se shiten si
besnikë. Gjithë jetën hanë me dy lugë, bluajnë me dy mullinj. Burgje,
ke?
- Patjetër.
- Të burgosur?
- Shumë.
- Ç’kanë bërë?
- S’paguajnë taksat rregullisht.
- Nuk i paguajnë dot, se i ke të rënda. Lehtësoi ato. Buqësia është pa
çati. S’bën gjithnjë mot i mbarë. Ndihmoje fukaranë. Bëj kështu si të
them unë e, shumë shpejt do zësh të buzëqeshësh. Do zësh të këndosh më
pas. Se po s’këndoi zemra, jeta sterrë të duket. Pastroje zemrën imzot.
Nga të ligat që ke brenda, pastroje. Tani shko! Dhe pres të kthehesh
ndryshe.
Mysafiri i premtoi, se do i bindej porosive të tij dhe shpejt e shpejt
futi dorën në xhep ta paguante.
Po mullixhiu e ndali duke i thënë:
- Mos harro ç’të thashë: Fjala e mirë as shitet e as blihet…

NGA FËMIJËRIA IME

U jam kthyer shpesh ndër kujtime, viteve të fëmijërisë e rinisë së parë,
kohës kur prindërit punonin e fitonin fare pak, për të mos thënë asgjë.
E paskam vështirë ta harroj atë mbrëmje, për më tepër, brengën e nënës
së shkretë, kohës kur erdhi vakti i darkës e nuk kishte çfar' të na
vinte në sofër.
- Flini, - na tha ajo me një fill zëri, - flini të keqen, se nuk bëhet
kjameti të bini sonte pa darkë… Po mua s’më merrte e s’më merrte gjumi.
Mendja më rrinte te buka, te buka që, atë natë, na mungonte. Në atë
gjendje, e pyeta gjyshen me të cilën flija në vogëli :
- Gjyshe, pse nuk po më merr gjumi?
- Ai nuk të afrohet se ti nuk e do, bir i gjyshes. Se, po ta duash ashtu
si më do mua, ai do zbresë andej nga vjen gjithnjë, nëpërmjet qiellit,
dhe do të t’i mbylli qepallat për të fjetur qetë dhe ëmbël. Sytë janë
shtëpia e gjumit, biro. Atyre që nuk kanë ngrënë, gjumi zemërmirë,
nëpërmjet magjisë së ëndërrave, u jep të hanë. Fëmijët, të cilët ditën
nuk patën mundësi të luanin, i merr e i shpie në sheshe plot bar e
trëndelinë ku bredhin e harbojnë në lodrat e tyre.
Ndërësa të rriturve, që ditën kanë lëruar e janë lodhur duke punuar në
ara, u pëshpërit në vesh se se duhet të ëndërrojnë shtëpi të re, fejesa
apo dasma të lumturish…
- Po te unë, pse nuk vjen? – pyesja gjyshen duke u skinjur.
Në të vërtetë, skinja ime ishte më tepër nga uria se sa nga mungesa e
gjumit.
Gjyshja,që ma dinte hallin, si më e mërzitur, mundohej të më qetësonte
disi duke më thënë:
- Qepalla e syrit i ngjan një dere e tërhequr, nga brenda prej njërit e
nga jashtë prej një tjetëri.
- Cili e tërhoqi nga brenda?
- Gjumi.
- Po nga jashtë?
- Shejtani, o bir…
Prej frikës nga shejtani, unë trembesha dhe nuk bëja më zë. I mbyllja
sytë gjoja flija, që gjyshen ta merrte gjumi e unë sërish, syhapur, të
ëndërroja ditën e re, në të cilën babi, me siguri do të sillte bukë në
shtëpi.
Duke menduar se atë e kishte marrë gjumi, i hapa ata. Po gjyshja që
rrinte ende zgjuar, më pa dhe buza gas më tha:
- O sy dolllap i gjyshes, pse nuk po fle? Apo pret të vijë shejtani me
putra të mëdha e thonj të mprehtë e të fortë, së bashku me gogolin,
dhëmbë mprehtë.
Njëri të gërric e të nxjerr gjak, tjetëri të kafshon.
Obobo, ta dish se sa të këqinjë janë! Nëse ata nuk kanë ardhur akoma,
kjo ndodh, se jam unë pranë teje, e nuk i le të të afrohen.
Më pas, edhe se symbyllur, e ndjeva se gjyshja u ngrit e doli prej
dhomës ku flinim. I hapa ata e duke parë për rreth, u harrova pas
lodrave e hijeve që krijonte drita e pakët e kandilit. Krijoheshin
figura të çuditshme, sa te trarët e nxirë nga bloza, aq dhe te qeprat e
çatisë, të cilat herë-herë, kërcisnin. Ashtu dhe te muret pulla –pulla
me suva të plasaritur.
Trarët dhe qeprat rrënkonin nga pesha e pleqërisë së krimbur. Dhe ashtu i
hapja shteg fantazisë sime fëminore, e cila më çonte në buzë të
Devollit, ku bëja kështjella prej rëre, në malin e lartë të Tomorrit për
të bërë me borën e trashë njeriun prej bore. E ku nuk vajta me mendjen
time ndërsa rrija shtrirë i uritur dhe i pagjumë! Gjersa erdhi ai çasti i
përhumbjes së ëmbël, që mes vegimesh të turbullta më shpuri te një
sofër e madhe e cila ishte, dhe njëherësh nuk ishte e jona. Mbi të
avullonte një çyrek i ngrohtë prej misëri. Pastaj pashë duart e bukura
të nënës sime si e thyente atë çyrek, dhe na dha të gjithëve nga një
copë. Më të madhen, si gjithnjë, babait. Se sipas nënës, ai ishte burrë e
lodhej aq shumë për të ushqyer familjen …

SA KEQ QË NUK ISHTE NJERI !

Kur ende isha katër vjeç dhe jetonim në fshatin e largët malor, Lenie,
nëna ime u sëmur shumë rëndë. Atë paradite luaja si zakonisht te vija e
ujit e cila, ditë e natë gurgullonte me një mërmërimë të këndëshme e aq
të dashur për mua. Për gjatë asaj vije, bregut rriteshin barishte të
egra. Kakarisnin pulat sa herë dukej qiellit ndonjë skifter, e macja
jonë shullehej në diell.
Ndërsa luaja me baltovinën në breg të kanalit, fusja duart në ujë gjoja
për ti larë e pllaquritesha deri sa qullesha. Në të tilla raste nëna më
qortonte, po unë si kalama, nuk ua vija veshin qortimeve të saj.
Edhe asaj paraditeje, duke parë ujët të rridhte e merrte me vete fletët e
rëna të drurëve, mendoja se, sa mirë do qe sikur të isha i vockël e i
lehtë sa një buburrec, të hipja mbi ndonjërën prej fletëve të rëna mbi
ujë, e të veja larg, në të tjerë vende që ende nuk i kisha parë.
Pikërisht në atë gjendje, duke rendur pas bredhjes së mendjes sime, vura
re se në shtëpi, po hynin e delnin mjaftë njerëz, burra e gra,
kushërinj, farefis e fqinjë. Nuk do më kishin bërë dhe aq përshtypje
lëvizjet e tyre të shqetësuara, po mos kisha dëgjuar dikë që qante me zë
lartë. Për habinë time, ajo e qarë u shoqërua me diçka tjetër që mua më
lëndoj mjaft. Pash të nxirrnin prej shtëpie, të shtrirë mbi batanije e
mbi drurë, nënën time.
Kjo gjë më tronditi dhe, renda drejt saj plot merak. Kur i vajta pranë,
pashë se ajo qe zbehur dhe mbuluar nga djersët. Flokët e gjatë e të butë
i qenë ngjitur rëzë faqeve. Rrënkonte sy mbyllur, me një rënkim që mua
ma këputi shpirtin.
Po si mund ta ndihmoja? Isha aq i vockël!...
Burrat me vigun e sajuar aty për aty, u nisën nëpër shtegun e udhës së
gjatë. Unë i ndiqja pas, bjer e ngriu, dhe blegërija mes të qarave si
qengji kur humbet t’ëmën: “Mama! Mama!...” Kur u rrëzova për herë të
fundit, dikush më mori në krahë e përpiqej të më qetësonte, duke m’i
fshirë lotët e duke më thënë se mamaja ime do të kthehej shpejt. Ato
fjalë më qetësuan disi, por shqetësimi im u bë akoma më i madh kur
degjova dikë të thoshte për nënën time:
-Është keq korba, shumë keq. Vetëm Elbasani mund ta shpëtojë.
Ato fjalë ma dërrmuan krejt shpirtin tim njomzak. Më dukej se nëna ime
nuk do kthehej më. Ndaj mes lotëve, e vetmja shpresë e imja, ishte ai, i
fuqishmi, çudibërsi, shpëtimtari i nënës sime, Elbasani. E përfytyroja
njeri të mirë e të ditur,zemërdhëmbshur e bujar. Të zotin, për të bërë
çudira. Ndaj, sa herë mbetesha vetëm, a çasteve para gjumit kur ënjtesha
duke qarë, për nënën të cilën e kërkoja me të madhe, i drejtohesha
Elbasanit me lutjet e mia që më delnin nga shpirti:
- O Elbasan! Me siguri ti je mik i babit përderisa nënën e sëmurë e
sollën tek ti. Shëroje të lutem, të përgjërohem! Kur të vish në shtëpinë
tonë së bashku me nënën time të shëruar, ashtu si ka qënë para
sëmundjes, për ty do të therim pulën më të mirë. Do pish raki atë natë
me babanë. Pa do të flemë bashkë, o Elbasan, që të më mësosh të bëhem
edhe unë po aq mirë dhe i zoti sa ti!
Në mëngjes, kur të të përcjellim, do të japim me vete një trastë plot me
mollë e me ftonj…Të lutem, kthema sa më parë nënën time!...
Me të tilla lutje më merrte gjumi. Në mëngjes, sapo hapja sytë, pyesja
nusen e dajës ku ndejta ato ditë aq të hidhura:
- Erdhi babai me nënën?
-Akoma jo.
- Edhe dy-tri ditë dhe do të vijnë.
- Po Elbasani, do vije me ata?
Daja, që bëhej gati të delte nga shtëpia, më pa disi me habi dhe tha:
- Patjetër që do të vijë edhe ai.
Nëna u kthye pas disa ditësh, vonë, në perëndim të diellit. Kur nusja e
dajës ma dha lajmin, i lashë lodrat dhe i mbushur i tëri me gëzim, u
turra me vrapë drejt shtëpisë. Kapërxeva pragun e derës, iu hodha me
vrull në qafë nënës sime e cila më dukej shumë më mirë nga hera e fundit
që e pata parë krejt të mbaruar. Ajo hapi krahët, më priti me hare, më
shtrëngoi fort e nuk ngopej së, më puthuri. Qaj unë e qaj ajo. Qanim me
lotë gëzimi. Pastaj u struka në prehër të babait, që gjithë i qeshte
fytyra dhe e pyeta atë:
- Po ai, ai nuk ka ardhur, o ba?
- Cili, o bir?
- Ai pra, ai që na e shëroi nënën, Elbasani.
Për habinë time, prindërit, pasi u panë sy më sy, shpërthyen në të
qeshura. Ç’kishin ata, pse qeshnin ashtu? Unë vetëm i pyeta për atë
njeriun e mirë që ma kishte shëruar nënën, të cilin doja ta takoja, ta
falenderoja e njeherësh të mësoja nga ai mjaft gjëra që, kur të
rritesha, t’u vija edhe unë njerëzve në ndihmë. Nëna më shtrëngoi fort,
më puthi me dashurinë e saj prej nëne, dhe më tha me fytyrën që i
ndrinte:
- Shpirti i mamit, Elbasani është qytet e jo njeri.
Ai nuk ka as këmbë e as duar, as sy e as gjë nga ato që kemi ne. Aty ka
spitale dhe mjekë të mirë. Ata më shëruan mua…
Sqarimi i saj, më pezmatoi. Më erdhi jashtëzakonisht keq, që Elbasani
nuk kishte qënë njeri, ashtu si e pata përfytyruar. Cilit do t’ia
shprehja mirënjojen? Për kë, do ta thernim pulën më të mirë? Po trastën
me mollë e ftonj, kujt do t’ja jepnim?
Sa keq më erdhi, sa keq, që Elbasani nuk ishte njeri!...