Revolucioni i Haitit

• Ai konsiderohet si revolucioni i vetëm i skllevërve në historinë e njerëzimit që solli krijimin e një shteti dhe një shoqërie dhe qe një goditje e madhe për fuqitë perandorake

Kryengritja e skllevërve që triumfoi mbi perandoritë

Ata ishin skllevër që qenë rrëmbyer nga Afrika, qenë magazinuar si bagëti në anije për udhëtimin e tmerrshëm pesëjavor përmes Atlantikut dhe qenë të detyruar të punojnë nga mëngjesi në darkë në plantacionet e sheqerit në ishujt e Karaibeve. Puna e tyre pasuroi shumë njerëz në Angli e në Francë.

Por një ditë, ata u ngritën në kryengritje. Një kryengritje që u kthye në revolucion, një revolucion që solli eliminimin e skllavërisë dhe krijimin e Republikës së Haitit, në një kohë kur në Europë nuk kishte asnjë Republikë.

Në atë kohë, ishulli quhej Saint Domingue dhe prodhonte rreth 60 për qind të kafesë së botës dhe 40 për qind të sheqerit. Këto mallra eksportoheshin në Francë dhe Britani. Kjo qe kolonia më fitimprurëse e Perandorisë Franceze. Kjo pasuri u krijua përmes skllavërisë. Më 1789, të bardhët qenë rreth 40 mijë vetë. Mulatët dhe afrikanët jo skllevër qenë rreth 28 mijë. Skllevërit afrikanë qenë plot 452 mijë vetë. Dy të tretat e skllevërve i përkisnin gjeneratës së parë, patën lindur në Afrikë para se të grabiteshin për plantacionet e sheqerit nga tregtarët e pasur të skllevërve nga Anglia. Kjo nevojë e vazhdueshme për furnizim me skllevër nga Afrika vinte si pasojë e faktit se vdekshmëria mes popullatës së skllevërve qe shumë më e lartë sesa lindshmëria. Për ta mbajtur popullatën konstante, qe e nevojshme që skllevër të rinj të merreshin nga Afrika.

Dhe këtu filloi revolucioni. Mes vitit 1791 dhe 1804, skllevërit u ngritën kundër kolonizatorëve, u përballën me ushtritë profesioniste europiane, u vranë dhe vranë me bollëk nga radhët e europianëve dhe ia dolën.

Në Karaibe në shekullin e tetëmbëdhjetë, kolonia franceze e Saint-Domingue ishte e drejtuar kryesisht nga një ekonomi e eksportit bujqësor. Saint-Domingue prodhon kafe, kakao, pambuk, kallamsheqeri. Megjithatë, që nga 1750, duke pasur parasysh kërkesat e vazhdueshme të sheqerit në tregun europian, kallam sheqeri la pas të gjitha prodhimet e tjera. Në Saint-Domingue, tema e ditës ishte “Revolucioni Sheqerit,” ashtu si “Revolucioni Industrial” ishte tema e ditës në Angli. Kallamsheqeri ishte një nga faktorët që ndryshoi jo vetëm marrëdhënien e skllevërve, por edhe strukturat politike dhe ekonomike në Saint-Domingue. Nga ferma të vogla (minifundia) fillimisht, kallamsheqeri e transformoi Saint Dominguen në një sistem të fermave të mëdha (latifundia) dhe më pas në një ekonomi plantacionesh ku kulturat bujqësore u përzien me atë të prodhimit industrial. Autoritetet në metropol mundësuan kapitalistët francezë të ngrinin punishte dhe fabrika në koloni, ndërsa më pas disa skllevër punuan në impiantet e reja bujqësore-industriale. Disa të tjerë morën edhe paga dhe hapësira të vogla toke në mënyrë që të plotësonin nevojat e tyre. Në të njëjtën kohë, tregtia e skllevërve u intensifikua dhe shumë prej tyre zbarkuan në koloni. Marina tregtare franceze u bë shumë aktive, duke transportuar një numër të madh të produkteve nga Saint-Domingue në Francë; këto prodhoheshin nga industritë franceze më pas shpërndaheshin në tregun europian. Rendimentet ishin shumë të rëndësishme për metropolin dhe për tregtarët francezë, që investonin gjithnjë e më shumë në koloni. Saint-Domingue u bë një ekonomi e lulëzuar. Në vitin 1788, eksportet e tij arritën në 214 milionë franga, ose afërsisht 42 milionë dollarë të sotëm.

Saint-Domingue u bë xhevahiri i perandorisë koloniale franceze, duke e furnizuar Francën me gjysmën e pasurisë që rridhte nga të gjitha kolonitë e saj të kombinuara. Skllavëria dhe kapitalizmi bashkëjetonin si një sistem hibrid. Ishte e vështirë për të pajtuar mënyrën e prodhimit kapitalist me marrëdhëniet shoqërore të skllavërisë. Një tjetër çështje e ndërlikuar për Saint-Domingue ishte se ai u ndërtua me një pikëpamje hierarkike të marrëdhënieve shoqërore.

Në vitin 1789, Saint-Domingue u rrënua nga një numër i madh kontradiktash. Fermerët e mëdhenj të bardhë kërkuan autonomi politike. Pronarët e tokave kërkuan barazi civile dhe politike me të bardhët. Skllevërit synonin lirinë e tyre. Të ardhur nga Afrika, ata rraskapiteshin dhe në vendet e prodhimit, ndërsa ishin në mëshirën e kamxhikut të kryeadministratorit.

Në natën e 21-22 gushtit të vitit 1791, pas një lëvizjeje politike në provincën veriore nën udhëheqjen e një farë njeriu të quajtur Boukman, skllevërit u vënë zjarrin plantacioneve dhe i sulmuan zotërinjtë e tyre. Kryengritja u përhap në Perëndim dhe në provincat e jugut. Lufta e zhvilluar nga skllevërit u bë më e strukturuar me daljen e Toussaint Louverture.

Si komandant ushtrie, të cilën e krijoi vetë, ai u bë një figurë e fuqishme në koloni. Toussaint-Louverture udhëhoqi luftën që nga viti 1794 deri më 1802. Në mënyrë për të mbajtur Saint-Dominguen brenda perandorisë së saj koloniale, autoritetet franceze ranë në ujdi me kushtet e Toussaint Louverture, duke e promovuar atë në rangun e gjeneralit, si shef të ushtrisë së Saint-Domingue dhe më vonë si guvernator. Në një pozicion të tillë pushteti, ai e vuri lirinë e zezakëve në fokus të politikës së tij ndërkombëtare dhe e bëri ringjalljen e prodhimit si fokus të politikës së tij të brendshme.

Toussaint-Louverture veproi pa lejen e politikës franceze. Në 1801, pa mbështetjen e autoriteteve franceze, ai hyri në anën lindore të ishullit, atëherë nën sundimin spanjoll, dhe hoqi skllavërinë. Në të njëjtin vit ai shpalli një Kushtetutë për të gjithë ishullin me zbatim të menjëhershëm.

Megjithatë, ai e dërgoi atë në Francë për ta miratuar nga Napoleon Bonaparti. Në përgjigje, Napoleoni vendosi kundër tij njëzet e dy mijë trupa dhe tetëdhjetë e gjashtë anije në mënyrë që të mposhtte Toussaint Louverture dhe të rivendoste skllavërinë në koloni dhe në të gjitha varësitë e tjera franceze të Amerikës.

Trupat gjithashtu kishte një mision që të zgjeronin perandorinë koloniale franceze në Amerikë, duke shkuar nga Saint-Domingue deri në ish-pronat franceze përgjatë Misisipit.

Revolucionarët e Saint-Domingues nuk qenë në gjendje të përballonin sulmin e trupave franceze. Toussaint-Louverture u arrestua për tradhti në vitin 1802 dhe u dërgua në Francë, ku dhe atje ai vdiq.

Rezistenca e ushtrisë vendase, nën udhëheqjen e gjeneralit Jean-Jacques Dessalines, ndryshoi drejtim: nga autonomi në pavarësi. Pas dy vitesh, trupat franceze kapitulluan, pasi qenë reckosur duke luftuar në një terren armiqësor.

Më 1 janar të vitit 1804, pavarësia e kolonisë u shpall po me emrin Haiti. Për herë të parë në historinë e njerëzimit, një kryengritje e skllevërve kishte çuar në një revolucion fitimtar. Kështu Haiti u bë shteti i parë që shpalli heqjen e skllavërisë. Haiti ishte republika e parë me ngjyrë e botës dhe e dyta në Hemisferën Perëndimore, pas Shteteve të Bashkuara. Revolucioni Haitian mbetet një nga revolucionet më të mëdha të kohës moderne dhe ndryshoi perspektivën e qenieve njerëzore në skllavëri, kolonializmin, dhe shfrytëzimin e njeriut prej njeriut.
G.Shqip