Besimi islam në tokat shqipëtare

Kontaktet e shqiptarëve me botën islame, janë relativisht më të
vona se ato të pjesës më të madhe të popujve europianë. Islami u shfaq
për herë të parë në kontinentin e vjetër në fund të mijëvjeçarit të parë
(shek. 9-10-të). Spanja ishte më e ndikuara nga kultura arabo-islame në
evropë, ishte vendi përmes të cilës në Evropë u përcoll kulutra
shkencore arabe duke përfshië këtu tëgjitha sferat si mjekësine,
fizikën, astornominë, filozofinë etj. ku edhe pas tëheqjes së sundimit
arab nga ai vend aty mbeti stili i ri i të jetuarit i sjell nga ai
sundim. Depërtimi i Islamit në Evropë dhe në trojet shqipëtare para
paraqitjes së Perandorisë Osmane u bë përmes Spanjës.

Historikisht kontaktet ndërfetare midis shqiptarëve të krishterë dhe përhapëves të islamit i takojnë shekullit të 13-14-të.

Edhe
para zgjerimit të Perandorisë Osmane mbi torjet shqipëtare dhe Ballkan
Islami ishte i pranishëm në trojet shqipëtare, por në një pasë shumë të
kufizuar. Pas zgjerimit të Perandorisë Osmane nga tëgjithë popujt e
Evropës Osmane pjesa dërmuese e popullit shqiptarë dhe atij boshnjak
pranuan Islamin si fe të tyre.

Nga shekullit të 15-16-të e në
vijim në qytetet kryesore të Shqipërisë u ngritën institucione të
rëndësishme të kultit islami (xhami). Islami u përhap më shumë në
Shqipërinë e Mesme si dhe në teritoret shqiptare që tashmë ishin nën
pjesën sllave. Në shekullin e 18-19-të islami pati një lulëzim fetar dhe
kulturor në Shqipëri. Në këtë periudhë u zhvillua letërsia shqipe me
alfabet arab, e njohur si “letërsia e bejtexhinjëve”, që studiuesit e
krahasojnë me letërsinë “alhamiado” që qe zhvilluar më parë në Spanjë.
Islami la gjurmë në jetën zakonore të shqiptarëve, përmes ndërhyrjes së
disa normave të sheriatit. Por sheriati nuk u bë asnjëherë kod sundues
zakonor i shqiptarëve. Pranimi i islamit nga shqiptaret spjegohet edhe
me rolin që do të luante kjo fe për diferencimin e shqiptareve prej
sllavëve (zona e Kosovës) dhe grekëve (zona Camërisë) të cilët sidomos
pas shekullit XVIII kishin filluar një politike asimiluese ndaj
shqiptarëve Feja Islame në Shqiperi është karakterizuar ktryesisht nga
prezenca e shumicës së muslimanëve sunitë dhe pakicës së urdhërit
bektashij.

Në kushtet e një shteti të pavarur shqipëtarë dhe të
pasluftes së parë botërorë muslimanët Sunite riorganizohen në 1921 në
një alenacë kombëtare muslimane. Më 1923 bashkësia sunite do të ndahet
nga kalifati i Stambollit duke zgjedhur si kryetar Myftiun e Tiranës .Në
keto vite në Islamin shqiptarë shfaqet një dell reformator pasi
ndalohet formalish poligamia , dalin përkthime në shqip të Kur'anit. Më
vitin 1923 del edhe revista "Zani I Naltë" me ndjenja të theksuara
patriotike dhe reformatore . Më 1929 mbahet nje kongres i muslimanëve ku
u vendos përdorja ekskluzive e gjuhës shqipe, unifikimi i medreseve
etj. Ka vend të besohet se në këtë reformë ka gisht Zogu me qellimet e
tij për te bashkuar vendin dhe për ta oksidentalizuar Shqipërinë duke ia
hequr perfundimish imazhin e nje vendi islam. Thuhet se edhe Ataturku,
reformatori me i madh i kesaj kohe, behej xheloz nga shpirti reformator i
Zogut pasi nuk i pelqente qe ky i fundit t'ia kalonet atij ne kete
drejtim.