Albanologu 'grek' Johalas: Rrofte Shqiperia, studimi per ju, semundje kronike

Tito Johalasi Shqiptari Cam Ortodoks nga Parga (fshati Rrapez) e Camerise ka frike te deklarohet se eshte Shqiptar i Camerise!!!Tito Johalasin është një albanolog grek, që si rrallëkush i është dedikuar albanologjisë duke shkruar për të me vërtetësi. Dëshira për të studiuar mbi Shqipërinë dhe shqiptarët është e hershme, kur ai qe veçse një student. Më pas takimi i tij në Itali me At Giuseppe Valentinin apo vizitat tek arbëreshët atje, e shtynë ende më shumë në këtë fushë. Së fundmi ai ishte në Tiranë kur edhe u shpall Anëtar Nderi i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Nuk i do shumë gazetarët, madje i ka "frikë" dhe këtë e thotë shqip. Ndonëse nuk e pranon, shqipja e prof. Johalasit është e qartë, e rrjedhshme dhe nuk para dallon me shqipen e folme në Tiranë, pra atë letraren, megjithëse ai i njeh edhe dialektet. Prof.Johalasin e gjejmë në sallonin e hotelit ku ka ndenjur gjatë vizitës në Shqipëri. Bashkë me të është e shoqja dhe profesor Emil Lafe. Mbas refuzimit të disahershëm për të folur për punën e tij mbi kulturën shqiptare, më në fund pranon me ndrojtjen se mbase të mos diturit aq mirë shqip do të krijojë keqkuptime.

Gjatë intervistës flet për librat e tij shqip dhe dëshirën që puna e tij të vazhdojë sa më gjatë. Ai na tregon për vizitën në kalanë e Krujës, ku ka marrë trimërinë e Skënderbeut për të vazhduar studimet e mëtejshme, e ndërsa thotë "Rroftë Shqipëria", i pyetur nëse origjina e tij është arvanitase, shprehet se ka origjinë indoeuropiane.

Keni studiuar në Itali me Atë Giuseppe Valentinin. Ky qe kontakti juaj u parë me albanologjinë?

Giuseppse Valentini ka qenë për mua një profesor që me të vërtetë më ka dhënë fuqinë dhe interesimin për gjuhën shqipe dhe për Shqipërinë e për letërsinë shqipe. Kur unë kam vizituar fshatra arbëreshe në Itali, kam pasur një kontakt më direkt me gjuhën shqipe. Më tej në Gjermani jam marrë edhe me historinë e Shqipërisë dhe letërsinë e Shqipërisë. Pas kësaj kam ardhur në Tiranë në Kongresin e Studimeve Ilire para 40 vitesh.

Ju keni shkruar edhe një libër për Skënderbeun?

Po libri im i parë është "Skënderbeu në letërsinë dhe historiografinë e Greqisë së re" ku kam treguar se si e kanë parë Skënderbeun grekët. Ata kanë shkruar shumë vepra për Skënderbeun, vepra letrare, poetike, në një kohë që në Shqipëri edhe nuk ishin shkruar kaq shumë për të. Pastaj, kam botuar fjalorin greqisht-shqip të Marko Boçarit, një tjetër punë që mua më ka pëlqyer shumë. Botimi im i tretë ka qenë gramatika e parë e gjuhës shqipe për dialektin toskë që ka shkruar mjeku i Ali Pashës, Velara. Me një sistem shumë të vështirë: me shkronja sllave, greke latine, dhe me një gramatikë të vështirë, por që ka interes për studimin e gjuhës. Pastaj kam filluar të publikoj tekste në gjuhën arvanite pasi kam studiuar ishujt e Eubesë, Hidhrës e Androsit. Gjuha e arvanitasve me gjuhën e arbëreshëve të Italisë kanë ngjashmëri, sepse janë shumë shqiptarë që kanë ikur nga Peloponezi dhe drejt Italisë tek arbëreshët e tjerë. Këngët që kanë kënduar janë shumë të ngjashme; po ashtu, e mund të përmendim këtu "Moj e bukura More",etj.

Disa prej këngëve që ju i keni mbledhur tek arvanitasit e i keni botuar në librin tuaj, janë këngë që në Shqipëri këndohen edhe sot...

Po, e di. Unë erdha këtu sepse Akademia e Shkencave vendosi që ka ardhur dita dhe ora e saktë që t'i japin Johalasit një titull dhe mora me të vërtetë nderin më të madh të jetës sime, që është Anëtar Nderi i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Si e keni njohur Martin Camajn?

Martin Camaj e kam njohur në Mynih dhe ka qenë një personalitet shumë i fortë dhe me një ndjeshmëri, sepse ai nuk ishte vetëm një personalitet i shkencës por edhe një poet, dhe gjatë gjithë jetës e kishte në zemër Shqipërinë dhe jetën e Shqipërisë. Veprat e tij janë të bukura dhe i kam lexuar. Prej tyre më së shumti më kanë pëlqyer "Rrathët". Ne pastaj u njohëm nga afër dhe i kam shkuar në shtëpi me bashkëshorten dhe kemi takuar edhe bashkëshorten e tij. Kemi pasur marrëdhënie të mira.

Çfarë mësuat prej tij mbi gjuhën shqipe?

Unë jam filolog dhe jo një profesor i gjuhës shqipe. Sigurisht kur lexoj një libër e kuptoj shumë mirë, por nuk kam pasur mundësi ta flas shpesh gjuhën shqipe. As nuk e shkruaj as nuk e flas shumë, edhe pse mund ta flas po jo shumë lehtësisht.

Kur erdhi tek Johalasi dëshira për studime shqiptare? Ju i keni kushtuar shumë kohë studimeve në ishuj Eubea, Andros, Hidhra?

Duhet ta kesh në zemër dëshirën. Unë këtë dëshirë e kam pasur që kur isha në universitet. Njoha një profesor grek që kishte ëndërr të studionte albanologjinë. Ai kishte pasur vështirësi të lëvizte edhe sepse nuk ishte e lehtë të merrje një bursë. Ma dha mua dëshirën e tij, ma transmetoi dhe unë e mora si sëmundje dhe jam i sëmurë që nga ajo kohë e deri tash e më duket se nuk do ta gjej ilaçin, më është kthyer si sëmundje kronike dhe nuk ka ilaçe për ta shë-ruar dëshirën time që të merrem me albanologjinë. Dua të kem shëndet të mirë dhe të vazhdoj punën. Të bësh një libër është sikur të lindësh një djalë dhe e ke si një djalë për shpirt.

Gjuhën arvanitase e shihni në rrezik zhdukjeje?

Po, sepse sot njerëzit, shoqëria janë në lëvizje, nga fshatrat arvanitasit shkojnë në qytete, nga qytetet në Gjermani a në ndonjë vend tjetër dhe nuk e përdorin shumë. Kështu e harrojnë pak nga pak. Shumë nuk kanë mundësi të flasin në gjuhën e tyre, e shpesh nuk dëshirojnë. Dëshira për ta folur ose të vjen nga brenda ose nuk të vjen. Në një familje që kam vizituar unë, kam vënë re se nga fëmijët, i vogli fliste arvanitisht, ndërsa i madhi jo. Kjo nuk është e natyrshme, por ndodh. Arvanitishtja nuk është një gjuhë që mund ta mësosh në shkollë, ajo ose flitet ose nuk flitet, ose e ke në zemër, ose nuk e ke. Atë e ruajnë disa fshtra të izoluar në Eube e më së shumti disa pleq. Por edhe ata kur i pyet se si thuhet, p.sh. Bie shi... mendohen e pyesin njeri-tjetrin, pastaj të thonë po kështu i themi... Domethënë nuk ka natyrshmëri e lirshmëri komunikimi mes tyre në arvanitisht. Është si të bësh arkeologji në tru.

Ju këto ditë të vizitës suaj në Shqipëri keni vizituar Krujën e Skënderbeut. Si u ndjetë?

Mora frymën dhe trimërinë nga kështjella e Krujës për të vazhduar edhe më tepër kërkime për gjuhën dhe kulturën shqiptare.

A është origjina juaj arvanitase?

Origjina ime është origjinë indoeuropiane.

Keni diçka tjetër për të shtuar?

Rroftë Shqipëria!

Besoj se kjo teme duhet gjendur ne temat e gjuhes Shqipe...

Zbardh e verteta qe donin ta zhduknin...