A ka vend për dinjitetin e njeriut

Një film i shkurtër që godet një energji prej makine në media. “Për ters at’ çast” i Gentian Koçit, një ngjarje reale, një vetëvrasje, denoncohet nga një ish punëtor i medias, sot në rrugën e kinemasë

Më 1 tetor 2007 një i ri dogji veten në një park qendror të Tiranës. Të gjitha mediat i transmetuan imazhet. Mbi këtë konspekt Gentian Koçi punoi “Për ters at’ çast”, filmi i diplomës në Akademinë e Filmit dhe Multimedias Marubi. Studimet i mbylli, kurse filmi vazhdon rrugën në festivale ndërkombëtare, kryesisht të nivelit të shkollave dhe akademive të filmit, Sofje, Tel Aviv, Prishtinë, Durrës, Mynih, Milano, Trieste, i vlerësuar edhe me çmime. Së fundi në SWIKOS Film Festival në Bazel, Zvicër, “Jinx in a jiffy” (Për ters at’ çast) u vlerësua më i miri ndër 14 pjesëmarrësit.

“Antenna”, filmi tij paraardhës ishte gjithashtu një punë studentore skrupuloze.
“Për ters at’ çast” është një shenjë dalluese për këtë fazë fillestare regjisoriale të Gentianit, sepse ai ka unifikuar përpjekjet pothuajse në të gjithë elementet në këtë gjini të filmit të shkurtër duke arritur të puthisë: historinë me stilin, ritmin me montazhin, subjektet që flasin – secili në një marrëdhënie të rrëshqitshme me botën e rrethon – me një larmi zërash dhe aktorësh dhe, së fundi, ndjeshmërinë me vetëdijen.
Me siguri që këto parametra artistikë nuk do arriheshin pa vetëdijen mbi dy fenomene sa lokale aq edhe globale: vetëvrasja dhe dehumanizimi i etikës në botën e informacionit dhe teknologjive të imazhit.

Çfarë dialogu hap filmi në festivalet ku është shfaqur, në vendet me realitete të ngjashme si Shqipëria, socialë, ekonomikë, po edhe të ndryshëm prej saj.
Një element që tërheq vëmendjen dhe i përket një teme universale, është media. Unë mbaj një qëndrim ndaj medias dhe shoqërisë shqiptare. Media e ka kthyer publikun në spektator pa subjekt dhe ndjeshmëri.
Filmi bazohet në një realitet: një i ri në një gjendje disi depresive ka djegur veten të gjallë në Parkun Rinia. Ngjarja është regjistruar me celular nga një dëshmitar në vendngjarje dhe është transmetuar në gjithë celularët e Tiranës si diçka e çuditshme, ndërkohë media e ka transmetuar si lajmin e parë të ditës, në edicionin e shtatë e gjysmës. Familjarët e kanë parë si spektatorë dhe në dhjetë e gjysmë kanë marrë vesh që është djali i tyre.

Pyes, si është e mundur që, ndërsa një njeri kryen një akt fatal, dikush nxjerr celularin nga xhepi e xhiron dhe e shpërndan ngjarjen si diçka të çuditshme. Si është e mundur që media të bëjë të njëjtën gjë: të na kthejë, ne publikun, në spektator, të na bëjë bashkëpunëtor, që ashtu si ajo, të nxjerrim kamerën tonë, pra celularin, dhe të xhirojmë diçka që s’është as estetike për ta parë.
Në Mynih filmi ka ngjallur diskutime mbi këtë thelb: Si është e mundur të xhirohet dhe të transmetohet? Nga vjen ky guxim?
Pastaj them se janë edhe elementet filmike ku ndalet diskutimi. Ideja e skenarit është imja, por e kemi shkruar bashkë me Bora Yllin, kamera është e Aranit Gjonbalaj, muzika e Mardit Lleshit.

Historia është ajo të cilën ti nuk e tregon dhe nuk merresh me background-in e saj. Kjo mungesë informacioni, kjo sipërfaqe ajsbergu, krijon një tendosje të skajshme. Çfarë mban parasysh skenaristi, regjisori në një rast si ky: të tregosh për diçka që nuk duhet të shfaqet.
Skena e djegies nuk jepet. Që në fillim vendosëm për këtë, sepse përndryshe do të bëja atë që kanë bërë televizionet. Këtu është ndarja e filmit nga televizioni. Mungesa e asaj skene për të cilën flitet gjithë kohën, krijon një lloj suspanse, d.m.th, unë krijoj një lojë me publikun. Ai do ta shohë këtë video vetëm në fund fare, kur nëpërmjet titrave merr vesh se cila ka qenë ngjarja e vërtetë. Qëllimi ka qenë ky: në momentin që publiku lexon për çfarë bëhet fjalë, ai do t’i rikthehet filmit, do ta përtypë, dhe në njëfarë mënyrë do të thotë: ej, po çfarë videoje donit të shikonit.

E pastaj le të nxjerrë ato nënshtresat e mia si autor.
I kam qëndruar besnik ngjarjes, edhe pse filmi është fiction, disi në natyrën e dokumentarit. Kam dashur t’i mbetem besnik mënyrës se si njerëzit e kanë komunikuar atë video, me atë lloj ftohtësie dhe nuk kanë diskutuar fare për personazhin e saj, për dramën që ai ka pasur, për historinë e tij, pse njeriu shkon deri në këtë pikë. Ne jetojmë në një shoqëri me tranzicion të skajshëm, kemi njëzet vjet, akumulojmë stres pa fund. Në një moment të caktuar ne vetë mund të jemi personazhe në situata të skajshme. Këtë e harrojmë. Pastaj është media, një pjesë e saj jo e gjithë media, raporti që ajo ndërton me realitetin.

Titulli thotë se po të mos ishte dikush duke regjistruar, ngjarja “nuk do ekzistonte”.
Ky film nuk do ekzistonte, kjo ngjarje nuk do ekzistonte. “Për ters at’ çast” është një ironi jo vetëm për këtë video por për tipin e imazhit të dhunës që riprodhon media. Kronikat janë të mbushura me lajme për vetëvrasjet që nuk kanë etikë. E thashë pak më lart që nuk janë as imazhe estetike për t’u transmetuar.

Familja e ka parë këtë film?
Nuk e di, nuk jam marrë me këtë gjë. Në kohën që bëja kërkime për këtë histori, lexoja disa artikuj ku familjarët thoshin: I bëjmë thirrje qoftë medias, qoftë njerëzve të mos e transmetojnë atë video. Është një dramë shumë e madhe për ne.

Në gjuhën e medias për vetëvrasjet vihen re dy fjalë kyçe, që tregojnë kulturë të ulët profesionale por edhe humane për probleme të natyrës njerëzore dhe zgjidhjet që njerëzit gjejnë, qoftë edhe kur asgjësojnë veten. Në kronika përdoret fjala viktimë për personin, një krijesë pasive tashmë, që nuk ekziston më; vetëflijim për aktin, që ngjan si një kurorë me lule fabrike e të gjallëve.

Mendoj se filmi ngre këtë shqetësim. Nuk e di pse ai njeri ka bërë atë akt, por unë e shoh si protestë. Më ka bërë përshtypje që videoja për të cilën po flasim transmetohej edhe katër ditë më mbrapa. Gazetarët aludonin për motive dashurie, për çështje ekonomike, për probleme mendore. Askush nuk u mor me njeriun. Nuk kam parë emisione ku psikologët dhe profesionistët t’i bëjnë një analizë më të thellë fenomenit.

Ti i njeh ato mjedise ku prodhohet lajmi. Gjithkush do thoshte se po kryen detyrën.
Nuk e di. Di që mungon etika. Ne nuk e pyesim njeriun që ikën, a do ky njeri të dalë në media? Ai bën aktin por nuk ka mundësi të mbrohet. Ndoshta do donte që askush të mos merret me të. Ai është i pafuqishëm të flasë. Kështu që kush na e jep të drejtën ne të flasim dhe ta transmetojmë me të madhe në emër të kryerjes së detyrës.
Ky film fillon me skenën ku disa gazetarë marrin vesh lajmin dhe nisen në gjurmim të imazhit. Këto janë skena që i njoh, një grup xhirimi prej tri vetash, gazetarja, operatori dhe shoferi që fluturojnë si të çmendur për të kapur këtë imazhin.
Nga përvoja ime në TV kujtoj rastin e vrasje brenda familjes. Është historia e babait që vrau vajzën, siç thuhej, ngaqë u kthye vonë në shtëpi. Kjo histori u mbajt gjatë në media. Duhej të merrja imazhe për TV ku punoja. Ishte e pamundur të depërtoje në shtëpinë e tyre. Na thanë kemi për ju, por nëse tentoni të hyni e të xhironi i keni punët keq me ne. Ndërkohë gazetarja tentoi, unë i thashë nuk mundem.

Çfarë vështirësish ka pasur realizimi u filmit?
Siç ka titullin, për ters më kanë ecur gjithë gjërat e duke xhiruar. Në “Marubi” policia kishte konflikt fizik me studentët, pikërisht kur duhet të xhiroja. Filmi ka skena masive, ka shumë vende xhirimi, ka shumë aktorë të cilët nuk janë paguar. Filmi është realizuar me buxhet zero. Koha s’ka mbajtur fare, binte shi, kanë qenë edhe mitingjet politike. E kisha të pamundur të xhiroja në eksterier, sepse në mikrofon vinin zhurmat e turmës dhe të liderëve që bënin propagandë.

Ky është filmi im i diplomës, është bërë me studentët e shkollës. Pajisjet janë të shkollës. Unë jam diplomuar për regji, degë të dytë kisha zgjedhur skenarin.
Doja të bëja një film ndryshe nga “Antena”, pa një strukturë klasike të skenarit, pa një personazh kryesor, pa një akt të parë, të dytë, të tretë. Pavarësisht se për mua personazh kryesor në mungesë është ai i riu, sepse askush nuk u mor me të, as sot, askush nuk bën një analizë, pse ndodhin kaq shumë vetëvrasje në Shqipëri, pse kemi shkuar deri në këtë pikë, dhe a kanë nevojë këta njerëz që të mos shkojnë deri këtu, por të kenë një përkrahje përpara se të shkojnë në këtë pikë.
Nga ana tjetër për mua ishte një provë a jam në gjendje të punoj me skena masive, me shumë personazhe, të mbaj një produksion akoma më të madh.

Ruajtjen e balancës, e ndjeshmërisë humane dhe pretendimeve të tua estetike, e përmbush ky film.
Mendoj që njeriu është universal, e brendshmja e njeriut është universale. Njeriu është filmi. Ne barrierën për të shkuar tek ai nuk e kemi kaluar. Jemi mësuar ta trajtojmë së jashtmi problemet e tij pa depërtuar te ai.
Me sa duket këto vite në departamentin e informacionit, e kaluara ime, qoftë në rini apo në fëmini, më kanë bërë që të mendohem për dinjitetin e njeriut.

Ke filluar punë edhe për një skenar të gjatë?
Po punoj më Tomas Logorecin dhe Iris Elezin. Në qendër është dinjiteti i njeriut i përzier me këtë tranzicion tonë të çuditshëm që nuk po kalon dhe s’ka për të kaluar.
Është një sfidë sepse si natyrë jam i pritur ndaj temave të vështira qoftë për t’i trajtuar në skenar, qoftë nga ana e produksionit. Shpresoj ta mbaroj në shkurt. Lëvizja e këtij filmi të fundit në festivale më ka ndihmuar të krijoj kontakte të mira. Edhe emri ka filluar të qarkullojë. Bota e filmit sa e madhe duket, aq e vogël është.

QKK ka hapur një konkurs për dokumentarë mbi tri tema: Skënderbeu, Vëllezërit Manaki dhe eksodi. Ti për cilën do guxoje?
Figurat historike janë të rëndësishme, por unë te tranzicioni e gjej veten. Skenari që kam në dorë, e ka brenda këtë dokumentar që flitet. Sepse unë kam qenë pjesë e një ngjarje të këtij lloji.

Mënyra se si na kanë hequr kufijtë, kjo më duket se është një nga më interesantet. Tema e eksodit më duket iniciativë e mirë. Temë e madhe, kërkon impenjim të madh, gërmim në arkiva, imazhe reale, nuk di xhirime a ka, pastaj kërkon inskenime, a mund t’i realizosh dot etj. Nëse do të bëhet një dokumentar vetëm me një narrator që tregon historinë, për mua do jetë dështim.(Shekulli)


Me vertet ky eshte filem po ne realitet a ka dinjitet per njeriun... ju si thoni?!